Odpowiedzialność karna lekarza

Ostatnio, dużo i głośno mówi się o odpowiedzialności karnej lekarzy, a to za sprawą zmiany art. 37a kodeksu karnego, która wprowadziła ograniczenie stosowania kar wolnościowych – grzywny albo kary ograniczenia wolności zamiast kary pozbawienia wolności.

W brzmieniu sprzed zmiany przepis ten pozwalał Sądowi na orzeczenie zamiast kary pozbawienia wolności kary grzywny lub ograniczenia wolności w dowolnym wymiarze, zaś jedynym ograniczeniem zastosowania przedmiotowego przepisu było zagrożenie karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat.

W tej chwili, obowiązują poniższe ograniczenia:

– wymierzona za dane przestępstwo kara pozbawienia wolności nie byłaby surowsza od roku;

– orzeczona kara ograniczenia wolności nie może być niższa od 3 miesięcy;

– orzeczona kara grzywny nie może być niższa od 100 stawek dziennych;

– równocześnie należy orzec środek karny, środek kompensacyjny lub przepadek;

– przepisu nie stosuje się do sprawców, którzy popełniają przestępstwo działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego oraz sprawców przestępstw o charakterze terrorystycznym.

Środowiska lekarskie sprzeciwiają się tej zmianie, albowiem twierdzą, że takie uregulowanie wprost wpływa na odpowiedzialność karną lekarzy i odbije się negatywnie na ich pracy, w związku z obawą bezwzględnej kary pozbawienia wolności w przypadku popełnienia błędu medycznego.

Poniżej przedstawiamy jak wygląda odpowiedzialność karna lekarza i jakie wiążą się konsekwencje karne w przypadku popełnienia przez lekarza błędu medycznego.

Odpowiedzialność karną, jak wskazuje art. 1 k.k. ponosi osoba, która popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Czyn musi być zawiniony a jego społeczna szkodliwość jest większa niż znikoma. W polskim prawie karnym nie ma odrębnych przepisów dotyczących odpowiedzialności karnej osób udzielających świadczeń zdrowotnych. W związku jednak z charakterem tych świadczeń interesować nas będzie głownie rozdział XIX kodeksu karnego, a mianowicie przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu. Szczególne znaczenie w tym zakresie będą miały czyny z art. 156, 157 i 160.

Błąd medyczny – co oznacza?

Błąd medyczny jest to „postępowanie sprzeczne z zasadami wiedzy medycznej”. W literaturze często zamiennie nazywa się „błędem lekarskim” lub „błędem w sztuce lekarskiej”. Jednakże ze względu na to, iż może on być popełniony w każdym stadium leczenia, należałoby przyjąć, że nie tylko lekarz, jest narażony na popełnienie błędu medycznego, ale również osoby, z którymi podczas leczenia współpracuje.

Wyróżnia się różne rodzaje błędów medycznych, mianowicie decyzyjny, wykonawczy, organizacyjny oraz opiniodawczy. Błąd decyzyjny popełniany jest najczęściej przez lekarzy, np. w momencie niepoprawnego rozpoznania choroby. Błąd wykonawczy polega na wykonaniu świadczenia zdrowotnego w sposób niepoprawny pod względem technicznym, może popełnić go każdy podmiot udzielający świadczenia zdrowotnego. Błąd organizacyjny polega na wadliwym zorganizowaniu personelu, pracy, samego procesu leczenia, który przypisywany jest kierownikowi danego pomiotu leczniczego bądź jednostki organizacyjnej świadczącej usługi medyczne. Błąd opiniodawczy, zdaniem Z. Marka (twórcy niniejszego podziału błędów medycznych), polega na sporządzeniu nieprawidłowej, fałszywej lub nieprawdziwej opinii przez biegłych z dziedziny medycyny.

Odpowiedzialność karna

Popełnienie błędu medycznego przez lekarza wiąże się poniesieniem przez niego odpowiedzialności karnej (także dyscyplinarnej oraz cywilnej). Odpowiedzialność karna będzie istniała jedynie w momencie, gdy okaże się, że błąd medyczny wywołał okoliczności, wypełniające znamiona czynu zabronionego. W tym przypadku takimi czynami mogą być przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu pacjenta.

Z uwagi natomiast na to, że lekarz, który wykonuje świadczenia zdrowotne jest z góry nastawiony na dobro pacjenta, nie możemy brać pod uwagę umyślności sprawcy. W sferze odpowiedzialności za błąd medyczny pozostają jedynie przestępstwa nieumyślne. Przestępstwami, możliwymi do popełnienia przez lekarza udzielającego świadczeń zdrowotnych, są:

● art. 155 k.k. – nieumyślne spowodowanie śmierci – groźba kary pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat

● art. 157 §2 k.k. – nieumyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu – groźba kary pozbawienia wolności do 3 lat

● art. 157 §3 k.k. – nieumyślne spowodowanie średniego lub lekkiego uszczerbku na zdrowiu – groźba kary grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku.

● art. 160 §2 k.k. – nieumyślne narażenie człowieka na niebezpieczeństwo, jeżeli na sprawcy ciąży obowiązek opieki – groźba kary grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku.

W przypadku art. 160 §2 k.k., aby móc pociągnąć do odpowiedzialności sprawcę zagrożenia należy w pierwszej kolejności ustalić czy był on gwarantem – tj. czy ciąży na nim obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo a następnie sformułować trzy dalsze pytania: 1. Czy postępowanie sprawcy było wadliwe? 2. Czy sprawca wadliwym postępowaniem (działaniem lub zaniechaniem) spotęgował zagrożenie, nie zapobiegł nasileniu niebezpieczeństwa? 3. Czy prawidłowe zachowanie dałoby przeciwny skutek? Dopiero pozytywna odpowiedź na łącznie trzy powyższe pytania daje prawo do pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności karnej za czyn z art.160 §2 k.k.

Okoliczności wyłączające byt przestępstwa

Warto wspomnieć, iż w prawie karnym istnieją okoliczności, które wyłączają przestępczość czynu. Są to tzw. kontratypy, ich zaistnienie sprawia, że czyn wypełniający znamiona czynu zabronionego nie staje się przestępstwem. Okolicznościami tymi są m. in.: obrona konieczna, stan wyższej konieczności, zgoda pokrzywdzonego, czynności lecznicze, uzasadnione ryzyko, włączenie się innej osoby. A zatem lekarz nie będzie odpowiadał karnie za naruszenie nietykalności cielesnej w przypadku, np. pobierania krwi pacjenta, o ile działał za jego zgodą. Nie będzie zatem przestępstwem działanie lekarza związane z ryzykiem, czyli np. eksperyment medyczny w celach poznawczych, gdy cele te i przewidywane efekty w świetle aktualnego stanu wiedzy będą zasadne, a osoby biorące udział w eksperymencie wyrażą na to zgodę.

Kodeks karny przewiduje również okoliczności wyłączające winę, są to: niepoczytalność, błąd, co do faktu oraz błąd, co do prawa. Na ich podstawie lekarz może uwolnić się od odpowiedzialności karnej, w sytuacji, gdy np. nie był świadomy, że pacjent cierpi na alergię i nie miał sposobności dowiedzieć się o tym – błąd, co do faktu; nie został poinformowany o utracie uprawnień podczas zawieszenia praw do wykonywania zawodu – błąd, co do prawa – choć w przypadku powoływania się na nieznajomość prawa należały być ostrożnym, gdyż dąży się do tego, a żeby specjaliści z danych dziedzin znali prawo je regulujące, chyba, że prawo to jest nazbyt skomplikowane lub są różne interpretacje.

Podsumowanie

Należy pamiętać, iż lekarz nie odpowiada jedynie karnie czy cywilnie, ale z racji przynależności do pewnej grupy zawodowej również dyscyplinarnie. Co więcej może odpowiadać równocześnie za jeden czyn karnie, cywilnie i dyscyplinarnie, w zależności od skutków, jakie wywołał. Są to jednak oddzielnie ponoszone odpowiedzialności. I tak uniewinniający wyrok sądu karnego, niekoniecznie powoduje umorzenia postępowania dyscyplinarnego i nieponoszenia z tego tytułu odpowiedzialności cywilnej. Analogicznie wyrok skazujący, nie przesądza o karze przed Sądem Dyscyplinarnym.

Choć zmiana przepisu 37a k.k. o której mowa na wstępie może budzić sprzeciw, to należy pamiętać, iż nadal obowiązuje art. 53 k.k., wedle którego Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę, bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa. A zatem nadal mimo znacznych ograniczeń w stosowaniu art. 37a k.k. Sąd ma możliwość zastosowania kary o charakterze wolnościowym względem lekarzy.

Autorzy:
Aleksandra Nowrotek
Natalia Ardelli