Kontrowersyjny powrót prymatu kar izolacyjnych – zmiany w Kodeksie karnym i konsekwencje ich wprowadzenia

Na mocy ustawy z dnia 19 czerwca 2020 roku o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19 (Dz. U. z 2020 poz. 1086), uchwalonej a następnie podpisanej w dniu 22 czerwca 2020 r. przez Prezydenta RP – wprowadzono zmiany w Kodeksie karnym. Przepisy zmieniające prawo karne weszły w życie dzień po ogłoszeniu niniejszej ustawy w Dzienniku Ustaw t. j. w dniu 24 czerwca 2020 r. Przedmiotowa ustawa wchodzi w zakres potocznie nazywanej „Tarczy Antykryzysowej” – „Tarczy 4.0.”.

Wprowadzone zmiany dotyczą w głównej mierze:

• zasad wymierzania kary łącznej,
• zaostrzenia sankcji wielu przestępstw,
• nowego przestępstwa – kradzieży „szczególnie zuchwałej”.

Trzeba zaznaczyć, że nowelizacja zasad wymierzania kary łącznej nie jest czymś nowym, jest jedynie powrotem do zasad łączenia kar obowiązujących w prawie karnym do dnia 30 czerwca 2015 r., a zmienionych ustawą z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw. Nowe regulacje odnoszą się do art. 85, 86, 89 i 91 k.k.
Przewidują, że jeżeli sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu – sąd orzeka karę łączną, biorąc za podstawę kary z osobna wymierzone za zbiegające się przestępstwa.

W stanie prawnym obowiązującym przed wejściem w życie znowelizowanych przepisów „Tarczy 4.0” model orzekania kary łącznej opierał się na łączeniu wszystkich podlegających wykonaniu kar i kar łącznych orzekanych wobec sprawcy z kolejnymi karami orzekanymi za nowe przestępstwa (Jeżeli sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu, sąd orzekał karę łączną).

Niewątpliwie zaletą zmienionych przepisów jest fakt, iż dają one możliwość połączenia kar w całości wykonanych, co na gruncie dotychczasowych przepisów nie było możliwe. Ustawodawca wskazuje, że powyższa nowelizacja w rezultacie spowoduje ograniczenie liczby wypadków, w których możliwe będzie łączenie kar, a w wymiarze procesowym będzie się to przejawiało w zmniejszeniu liczby wydawanych wyroków łącznych. Taka sytuacja zdaniem ustawodawcy przełoży się korzystnie nazwalczanie stanu epidemii i zagrożenia epidemicznego.

W dalszej kolejności ustawodawca wprowadził regulację zmieniającą art. 37a k.k. Niniejsza zmiana zaostrzyła sankcje za wiele przestępstw. W aktualnym brzmieniu zgodnie z art. 37a k.k.: „§1. Jeżeli przestępstwo jest zagrożone tylko karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, a wymierzona za nie kara pozbawienia wolności nie byłaby surowsza od roku, sąd może zamiast tej kary orzec karę ograniczenia wolności nie niższą od 3 miesięcy albo grzywnę nie niższą od 100 stawek dziennych, jeżeli równocześnie orzeka środek kamy, środek kompensacyjny lub przepadek.

§ 2. Przepisu § 1 nie stosuje się do sprawców, którzy popełniają przestępstwo działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego oraz sprawców przestępstw o charakterze terrorystycznym.”

Aktualna nowelizacja art. 37a k.k. jest odwróceniem poprzedniej „wielkiej” nowelizacji kodeksu karnego z 2015 r., która wprowadzała prymat kar wolnościowych nad izolacyjnymi. Prowadzić miała ona do ograniczenia orzekania kar izolacyjnych w celu zmniejszenia liczby osadzonych w zakładach karnych. Nowy art. 37a k.k. zakłada, iż dopiero w szczególnych wypadkach możliwa będzie zamiana kary pozbawienia wolności na karę grzywny lub ograniczenia wolności, w sytuacji gdy kara pozbawienia wolności nie przekraczałaby 1 roku. Zatem jasno widoczne jest położenie nacisku w pierwszej kolejności na kary izolacyjne, zamiast wolnościowe w myśl zasady pierwszeństwa kar wolnościowych z art. 58 k.k.

Kolejną zmianą jest wprowadzenie nowego typu przestępstwa – określonego w art. 278a k.k. jako „kradzież szczególnie zuchwała”. Art. 278a k.k. stanowi, że: „§ 1. Kto dopuszcza się kradzieży szczególnie zuchwałej, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. § 2. Jeżeli kradzież szczególnie zuchwałą popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.”

Pojęcie „kradzieży zuchwałej” funkcjonowało już w starym kodeksie karnym obowiązującym od 1970 r. do 1998 r., jednak nie istniała wtedy definicja legalna tego typu przestępstwa. Tym razem ustawodawca równolegle z nowym typem wprowadził jego definicję legalną, znajdującą się w art. 115 § 9a k.k.: Kradzieżą szczególnie zuchwałą jest:
1) kradzież, której sprawca swoim zachowaniem wykazuje postawę lekceważącą lub wyzywającą wobec posiadacza rzeczy lub innych osób lub używa przemocy innego rodzaju niż przemoc wobec osoby, w celu zawładnięcia mieniem;
2) kradzież mienia ruchomego znajdującego się bezpośrednio na osobie lub w noszonym przez nią ubraniu albo przenoszonego lub przemieszczanego przez tę osobę w warunkach bezpośredniego kontaktu lub znajdującego się w przedmiotach przenoszonych lub przemieszczanych w takich warunkach.

Wydawać by się mogło, że skoro istnieje definicja legalna to nie będzie problemów z kwalifikacją czynu jako przestępstwo z art. 278a k.k. Niestety, sama definicja jest nieostra i zbyt szeroka, co w konsekwencji może prowadzić do problemów interpretacyjnych. Nie jest sprecyzowane co należy rozumieć przez pojęcie „postawy lekceważącej lub wyzywającej”, co wprowadza luz decyzyjny i odwołuje się do ocen pozaprawnych, a w efekcie powodować może trudności z wykładnią przepisu. Co najważniejsze, kwalifikacja prawna czynu zależeć będzie nie od wartości kradzieży, ale od wspomnianej postawy sprawcy. Jednocześnie wprowadzona została zmiana kodeksu wykroczeń w art. 130, która wyklucza uznanie kradzieży cudzej rzeczy ruchomej o wartości nieprzekraczającej 500 zł za wykroczenie jeżeli kradzież ta zostanie zakwalifikowana jako przestępstwo kradzieży szczególnie zuchwałej z art. 278a k.k. Nie ma wątpliwości, że nowa regulacja stanie się duży problemem praktycznym oraz interpretacyjnym.

Autor:

Aneta Kruk
Krystian Ćwiertnia