1 marca 2024 Aktualności

Nierówne udziały w majątku wspólnym małżeńskim, ich ustalenie przez małżonków a pomoc adwokata

Zasada – równe udziały w majątku wspólnym

Po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego lub po ustanowieniu rozdzielności majątkowej, zachodzi możliwość, ale i konieczność, dokonania podziału majątku małżeńskiego. Zgodnie z art. 43 §1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ( dalej KRO) zasadą jest, że „oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym.” Po ustaniu wspólności majątkowej przedmioty objęte bezudziałową wspólnością majątkową stają się współwłasnością w częściach ułamkowych i co do zasady są równe. Tylko wyjątkowo można ustalić, że udziały te są różne dla każdego z małżonków.

Podział majątku wspólnego małżonków

Podział majątku małżeńskiego może nastąpić mocą porozumienia stron w formie notarialnej lub mocą orzeczenia sądu. Dokonując podziału majątku małżeńskiego przed notariuszem, małżonkowie mogą podzielić się majątkiem w sposób uzgodniony między nimi, właściwie w sposób dowolny, doprowadzając do sytuacji, iż faktycznie uzyskają majątek o różnej wartości. Dochodzi wówczas de facto do umownego ustalenia nierównych udziałów.

Natomiast na drodze sądowej, w braku porozumienia stron, sąd winien dokonać podziału majątku małżeńskiego przy uwzględnieniu równych udziałów w majątku małżeńskim. Oczywiście nie oznacza to, iż strony muszą otrzymać majątek dokładnie tej samej wartości, mogą bowiem ustalić inne zasady podziału. Wyjątkowo, Sąd na żądanie uprawnionych podmiotów, może ustalić nierówne udziały małżonków we wspólnym majątku małżeńskim.

Wyjątek – ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym małżeńskim

Ustalenie nierównych udziałów w majątku:

Określenie nierównych udziałów w majątku wspólnym ma charakter wyjątkowy i bezwzględnie wymaga orzeczenia sądu.

Zgodnie z art. 43 §2 KRO „Z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. (…) Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.”

Istnieją dwie przesłanki ustanowienia nierównych udziałów tj.:

– ważne powody,

– przyczynienie się małżonków do powstania majątku wspólnego.

Przesłanki te muszą być spełnione łącznie, a zatem wystąpienie jednej z nich nie pozwala na stwierdzenie nierównych udziałów w majątku wspólnym.

W skrajnych wypadkach w wyniku orzeczenia o nierównych udziałach może dojść do pozbawienia małżonka całego udziału w majątku wspólnym .

Ważne powody

Pojęcie ważnych powodów nie posiada definicji legalnej. Trafne jest twierdzenie, że to pojęcie ma charakter bardziej restrykcyjny niż ważne powody ujęte w art. 52 KRO. W ugruntowanym orzecznictwie Sądu Najwyższego zwrócono uwagę na to, że ważne powody powinny być oceniane w kontekście norm moralnych, które powodują, że w danym stanie faktycznym uznanie równych udziałów małżonków w majątku wspólnym byłoby sprzeczne z zasadami życia społecznego. W szczególności stwierdzić należy, iż ważnym powodem jest rażące lub uporczywe naruszanie przez jednego z małżonków obowiązków wobec rodziny, jak również długotrwała separacja zawiniona przez danego małżonka. Trafnie w dorobku doktryny zwrócono uwagę na ocenę ważnych powodów w kontekście okresu, który powinien być badany. Słuszny jest pogląd ograniczający ustalenia do czasu trwania małżeństwa i relacji małżonków w tym okresie, a zatem zdarzenia, które wystąpiły po rozwodzie, nie powinny wpływać na kształtowanie nierównych udziałów. Istotą problemu jest bowiem to, że przedmiotowe pojęcie dotyczy relacji między małżonkami.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego: „Przez ważne powody rozumie się takie okoliczności, które oceniane z punktu widzenia zasad współżycia społecznego sprzeciwiają się przyznaniu jednemu z małżonków korzyści z tej części majątku wspólnego, do powstania której ten małżonek się nie przyczynił. Przy ocenie istnienia ważnych powodów należy zatem mieć na względzie całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania ciążących na nich obowiązków względem rodziny, którą przez swój związek założyli. „Ważne powody” nie stanowią podstawy ustalenia nierównych udziałów, jeżeli stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego jest równy, jednocześnie – nawet różny stopień przyczynienia się małżonków do powstania tego majątku nie stanowi podstawy ustalenia nierównych udziałów, jeżeli nie przemawiają za tym „ważne powody”. Patrz postanowienie Sądu Najwyższego z dn. 15 lutego 2024 r., sygn. akt: I CSK 243/23.

Reasumując, uzasadniającym nierówny podział majątku może uzasadniać:

przewlekła bierność zawodowa jednego z małżonków;
rażąca rozrzutność jednego z małżonków;
trwonienie majątku (hazard, alkoholizm, narkotyki);
wydawanie pieniędzy na swoje luksusowe zachcianki,
zatrzymanie majątku wspólnego dla siebie,
ie dopuszczanie drugiego do korzystania z niego
długoletnia separacja.

Przyczynienie się małżonków do powstania majątku wspólnego:

Istotną przesłanką ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym jest też stopień przyczynienia się do powstania majątku wspólnego. Znaczenie ma tutaj nie tylko działanie małżonków prowadzące do powiększenia majątku wspólnego, ale również całokształt ich starań w zakresie ciążących na nich obowiązków w stosunku do rodziny, którą założyli. Ocena dokonana przez sąd nie może sprowadzać się wyłącznie do czysto ekonomicznych obliczeń (np. dotyczących wysokości dochodów), ale ma też znaczenie działanie polegające na staraniach o właściwe funkcjonowanie rodziny.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego: „Przez przyczynienie się do powstania majątku wspólnego rozumie się całokształt starań każdego z małżonków o założoną przez nich rodzinę i zaspakajanie jej potrzeb, czyli nie tylko wysokość zarobków czy innych dochodów osiąganych przez każdego z nich, lecz także, jaki użytek czynią oni z tych dochodów, czy gospodarują nimi należycie i nie trwonią ich. O stopniu przyczyniania się każdego z małżonków świadczą nie tylko osiągnięcia czysto ekonomiczne. Przez ważne powody rozumie się takie okoliczności, które oceniane z punktu widzenia zasad współżycia społecznego sprzeciwiają się przyznaniu jednemu z małżonków korzyści z tej części majątku wspólnego, do powstania której ten małżonek się nie przyczynił. Przy ocenie istnienia ważnych powodów należy zatem mieć na względzie całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania ciążących na nich obowiązków względem rodziny, którą przez swój związek założyli.”

Kiedy zgłosić żądanie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym małżeńskim?

Żądanie ustalania nierównych udziałów w majątku wspólnym może zostać zgłoszone w toku sprawy o podział majątku wspólnego małżonków lub też zawarte w oddzielnym powództwie (por. wyrok SA w Krakowie z 6.08.2015 r., sygn. akt: I ACa 576/15, LEX nr 1842369; postanowienie SN z 19.12.2012 r., sygn. akt: II CSK 259/12, OSNC 2013/7–8, poz. 92; uchwała SN z 13.05.2016 r., sygn. akt: III CZP 6/16, LEX nr 2033764).

Kto może żądać ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym? Małżonkowie?

Z żądaniem dokonania nierównego podziału majątku wspólnego mogą wystąpić przede wszystkim małżonkowie, w praktyce ten który będzie domagał się ustalenia większego udziału w majątku małżeńskim. Ponadto możliwość żądania nierównych udziałów ma również prokurator, a także spadkobiercy zmarłego małżonka. Przy czym spadkobiercy mają taką możliwość tylko wówczas, gdy spadkodawca złożył pozew o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji. Należy ponadto pamiętać, że jeśli małżonkowie chcą ustalić nierówne udziały przy podziale majątku, nie mogą tego dokonać w umowie – muszą skorzystać z sądowego podziału majątku.

Reasumując, tematyka związana z ustaleniem nierównych udziałów w majątku małżeńskim jest skomplikowana, a odpowiednie przygotowanie i konsultacja z doświadczonym adwokatem zapewne pozwoli na uzyskanie satysfakcjonującego rozstrzygnięcia w Sądzie. Sądowe ustalenie nierównych udziałów wymaga ustalenia przesłanki przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego, w tym uwzględnienia nakłada osobistej pracy małżonka przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym

Autor:

Ewelina Papaj-Gajek