WIELKA NOWELIZACJA KODEKSU KARNEGO

Wielkimi krokami zbliża się termin, od którego obowiązywać będą zmiany w przepisach prawa karnego, które zostały uchwalone ustawą z dnia 7 lipca 2022 o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 2600).

Wejście w życie

Fundamentalne zmiany w ustawie karnej będą obowiązywały od dnia 1.10.2023 r.

Co ulegnie zmianie?

Reforma kodeksu karnego obejmuje około 250 zmian w brzmieniu dotychczasowych przepisów. Zmiany w kodeksie karnym obejmują zarówno część ogólną, jak i szczególną Kodeksu karnego. Dzięki noweli kodeksu karnego, pojawiają się nowe typy przestępstw, jak i zaostrzenie odpowiedzialności karnej.

 

NAJWAŻNIEJSZE ZMIANY W CZĘŚCI OGÓLNEJ KODEKSU KARNEGO

1. Zdolność wiekowa odpowiedzialności karnej – karanie nieletnich sprawców

Według nowego brzmienia ustawy za popełnienie przestępstwa określonego w art. 148 §2 i §3 KK (przestępstwo zabójstwa) osoba, która ukończyła 14 rok życia, a przed ukończeniem 15 roku życia może odpowiadać na zasadach określonych w Kodeksie karnym, jeżeli:
–  okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają oraz
– zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że stosowanie środków wychowawczych lub poprawczych nie jest w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego.

2. Kary:

a) GRZYWNA – ustawodawca dodaje przepis regulujący wysokość grzywny, w przypadku w którym przestępstwo jest zagrożone zarówno wymierzeniem kary grzywny, jak i kary pozbawienia wolności. W tym wypadku, gdy czyn zagrożony jest:
– karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku – Sąd wymierzy karę w wysokości minimum 50 stawek grzywny;
– karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 2 lat – Sąd wymierzy karę w wysokości minimum 100 grzywny;
– karą pozbawienia wolności przekraczającą 2 lata – Sąd wymierzy karę w wysokości minimum 150 zł grzywny.

b) OGRANICZENIE WOLNOŚCI – gdy przestępstwo jest zagrożone zarówno wymierzeniem kary ograniczenia wolności, jak i kary pozbawienia wolności to podobnie jak w przypadku grzywny Sąd będzie zobowiązany do orzekania minimalnej długości obowiązywania kary ograniczenia wolności:
– 2 miesięcy – w przypadku czynu zagrożonego karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku;
– 3 miesięcy – w przypadku czynu zagrożonego karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 2 lat;
– 4 miesięcy – w przypadku czynu zagrożonego karą pozbawienia wolności przekraczającą 2 lata;

c) KARA POZBAWIENIA WOLNOŚCI – w jej wypadku ustawodawca z katalogu kar wykreślił karę 25 lat pozbawienia wolności, jak również wydłuża okres, na który może zostać orzeczona  aż do 30 LAT.

Co więcej, w przypadku kary pozbawienia wolności to nie jedyne zmiany, bowiem nowelizacja wprowadza także możliwość orzeczenia kary dożywotniego pozbawienia wolności bez możliwości warunkowego zwolnienia z jej odbycia. To prawdopodobnie najsurowsza zmiana wprowadzona w życie, a zakaz ten będzie obejmował sprawców, w wypadku:
– popełnienia czynu zabronionego przez sprawcę po wcześniejszym prawomocnym skazaniu za przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu, wolności seksualnej, bezpieczeństwu powszechnemu lub za przestępstwo o charakterze terrorystycznym na dożywotnie pozbawienie wolności albo pozbawienie wolności na co najmniej 20 lat,
– kiedy charakter i okoliczności czynu oraz postępowanie i charakter sprawcy wskazują, iż jego pozostawanie na wolności spowoduje trwałe niebezpieczeństwo dla życia, zdrowia, wolności lub wolności seksualnej innych osób.

3. Środki karne.

a) Zakaz zajmowania wszelkich stanowisk lub określonych stanowisk, wykonywania wszelkich lub określonych zawodów albo działalności związanych z wychowaniem, edukacją, leczeniem małoletnich lub z opieką nad nimi.
Ustawodawca nakłada na Sąd obowiązek orzeczenia środka karnego w postaci zakazu zajmowania wszelkich stanowisk lub określonych stanowisk, wykonywania wszelkich lub określonych zawodów albo działalności związanych z wychowaniem, edukacją, leczeniem małoletnich lub z opieką nad nimi na czas określony albo dożywotnio w razie skazania:
– na karę pozbawienia wolności za umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu na szkodę małoletniego,
– za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego.

Co więcej, Sąd na wniosek pokrzywdzonego orzeka zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, zakaz zbliżania się do określonych osób lub opuszczenia określonego miejsca pobytu bez zgody sądu, jak również nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności.

b) Zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, zakaz zbliżania się do określonych osób lub opuszczenia określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.
Wraz z nowelizacją w Kodeksie karnym pojawia się rozszerzenie zakresu obowiązywania środka karnego w postaci ZAKAZU KONTAKTOWANIA SIE Z OKREŚLONĄ OSOBĄ. Ustawodawca rozciąga ten obowiązek również na inne osoby oraz kontakt poprzez sieć teleinformatyczną (art. 41a §6 KK)

c) Zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych.
Już nie tylko wobec kierowców, którzy w chwili popełnienia czynu przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia określonego w art. 173, art. 174 lub art. 177 Sąd będzie orzekał co najmniej 3-letni zakaz prowadzenia pojazdów. Ustawodawca do grona sprawców, wobec których obligatoryjne będzie orzeczenie wskazanego środka karnego dołącza sprawców, którzy spożywali alkohol lub zażywali środki odurzające po zdarzeniu, a przed przeprowadzeniem badania wykazującego obecność alkoholu lub środka odurzającego w ich organizmie. Podobna zmiana będzie obejmowała sprawców, wobec których Sąd będzie zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych orzekał dożywotnio.

d) Degradacja
Wśród środków karnych pojawia się DEGRADACJA (art. 39 pkt 9 KK) – obejmuje utratę posiadanego stopnia wojskowego powrót do stopnia szeregowego. Degradację będzie można orzec wobec osób, które dopuściły się popełnienia przestępstwa umyślnego będących jednocześnie żołnierzem, żołnierzem rezerwy lub żołnierzem w stanie spoczynku.

4. Przepadek i środki kompensacyjne.

UWAGA! Wyjątkowo ta zmiana wejdzie w życie dopiero w przyszłym roku, bowiem 24.03.2024 r. Zmiana ta obejmuje kwestie związane z przepadkiem pojazdu mechanicznego w przypadku skazania sprawcy czynu przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji. Sąd orzeknie przypadek pojazdu mechanicznego, który prowadził sprawca czynu, w określonych ustawą przypadkach. W przypadku, w którym orzeczenie przepadku z uwagi na jego utratę, zbycia, zniszczenie, znaczne uszkodzenie byłoby niemożliwe lub niecelowe albo jeżeli pojazd w czasie popełnienia czynu nie stanowił wyłącznej własności sprawcy, zamiast przepadku pojazdu Sąd orzeknie przepadek równowartości samochodu. Równowartość wylicza się na podstawie wartości wskazanej w polisie ubezpieczeniowej pojazdu obowiązującej w danym roku lub według średniej wartości rynkowej pojazdu (na podstawie dostępnych danych, bez konieczności powołania w tym celu biegłego).

Jeżeli sprawca prowadził pojazd wykonując czynności zawodowe lub służbowe polegające na prowadzeniu pojazdu na rzecz pracodawcy, przepadek nie będzie orzekany. W jego miejsce Sąd orzeknie nawiązkę na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w wysokości, co najmniej 5.000 zł.

5. Zasady wymiaru kary i środków karnych.

Nowelizacja określa nowe zasady wymiaru kary, zwłaszcza poprzez dodanie do ustawy przykładów okoliczności obciążających sprawcę czynu oraz tych, które będą wpływać na nadzwyczajne złagodzenie kary. Oba katalogi wymienione w tym przepisie, zdaniem komentatorów wprowadzanych zmian, nie są zamknięte.

Zmiany w zakresie wymiaru kary obejmują także materię w zakresie zastosowania przez Sąd nadzwyczajnego złagodzenia lub obostrzenia kary (art. 57 KK).

6. Powrót do przestępstwa.

To nowa treść przepisu wskazującego na powrót sprawcy do przestępstwa, która ustala zasady podwyższania górnego ustawowego zagrożenia karą.

7. Środki związane z poddaniem sprawcy próbie.

a) Oddanie pod dozór w okresie zawieszenia kary
W tym zakresie ustawodawca nie wprowadził fundamentalnych zmian, jednak warto wspomnieć o kwestii orzekania obowiązkowego dozoru kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej wobec młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego, sprawcy określonego w art. 64 §2 KK lub art. 64a KK, a także wobec wobec sprawcy przestępstwa popełnionego w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych oraz sprawcy, który popełnił przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej.

b) Zarządzenie wykonania kary
Inną ważną zmianą jest zmiana w zakresu okresu, po upływie którego Sąd nie może zarządzić wykonania kary. Dotychczas był to okres 6 miesięcy, jednak tu wprowadzane zmiany wydłużają wskazany okres do roku czasu.

c) Zatarcie skazania
Podobnie, jak w przypadku zarządzenia wykonania kary zmiany obejmą okres dotyczący zatarcia skazania. I w tym przypadku, dopiero po upływie roku czasu od zakończenia okresu próby będzie można uzyskać zatarcie skazania za popełnione przestępstwo.

d) Warunkowe zwolnienie z odbycia części kary
Wraz ze zmianami dotyczącymi obowiązującego w prawie karnym katalogu kar (usunięcie kary 25 lat pozbawienia wolności) oraz wydłużeniem okresu orzekania okresu obowiązywania kary pozbawienia wolności do 30 lat, odpowiednio ulegną zmianie kryteria uzyskania warunkowego zwolnienia z odbycia części kary. Nadal warunkiem będzie odbycie co najmniej połowy kary, a w przypadku kary nie krótszej niż 25 lat pozbawienia wolności o warunkowe zwolnienie sprawcy będą mogli wnioskować dopiero po 15 latach. W przypadku orzeczonego dożywocia, okres ten będzie liczył 30 lat.

8. Przedawnienie przestępstw

Zmianom ulegają także okresy przedawnienia. Tu jednak pojawia się zmiana wydłużająca okres przedawnienia za zbrodnie zabójstwa, bo aż o 10 lat w stosunku do poprzednio obowiązujących przepisów. Wobec tej zmiany, karalność przestępstwa wobec sprawcy zabójstwa przedawni się z upływem 40 lat.

Zmiana w zakresie przedawnienia dotyczy także karalności wobec sprawców przestępstw przeciwko życiu lub zdrowiu, popełnionych na szkodę małoletniego, zagrożonych karą, której góra granica przekracza 5 lat pozbawienia wolności, jak również wobec sprawców przestępstw przestępstw przeciwko wolności seksualnej  obyczajności popełnionych na szkodę małoletniego albo gdy treści pornograficzne obejmują udział małoletniego. W tym wypadku karalność nie ustanie wcześniej niż przed ukończeniem przez małoletniego 40 roku życia.

9. Słowniczek ustawowy

Tu dwie zmiany. Nowe brzemienia otrzymują STOPIEŃ SPOŁECZNEJ SZKODLIWOŚCI CZYNU i jego ocena przez Sąd oraz definicja KRADZIEŻY SZCZEGÓLNIE ZUCHWAŁEJ.

 

ZMIANY W CZĘŚCI SZCZEGÓLNEJ KODEKSU KARNEGO

Zmiany w systemie kar

Nowelizacja wprowadza wiele zmian, zwłaszcza w zakresie podniesienia kar za popełnienie danych typów przestępstw, m.in. za przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu, za przestępstwa przeciw bezpieczeństwu powszechnemu czy za przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności i wiele innych.

Surowsze kary – zmiana kary pozbawienia wolności

Zmiany wprowadzone opisywaną nowelizacją w części szczególnej Kodeksu karnego obejmują także zmiany literalne w dotychczasowym brzmieniu przepisów, zwłaszcza tych, które w swej treści obejmowały wyrażenie „karze 25 lat pozbawienia wolności”. Jak już wskazano powyżej, z uwagi na usunięcie przez ustawodawcę z katalogu kar, kary 25 lat pozbawienia wolności, należało usunąć wskazaną karę z sankcji karnej obejmującej dany typ przestępstwa. Wobec tego z szeregu przestępstw, za których popełnienie można było orzec wskazaną karę 25 lat pozbawienia wolności, dokonano modyfikacji treści przepisów i w miejsce tej kary pozostawiono możliwość orzeczenia kary pozbawienia wolności z możliwym jej wymiarem do nawet do lat 30. Zmiana kodeksu spowodowała, że za najcięższe przestępstwa będzie możliwa do orzeczenia również kara bezwzględnego dożywocia bez możliwości warunkowego zwolnienia. Zakaz ubiegania się o warunkowe zwolnienie obejmie przestępców powracających do popełniania najsurowszych przestępstw.

Nowe typy przestępstw

Najnowsza reforma Kodeksu karnego wskazuje na nowy rodzaj przestępstw. Wśród nich pojawiają się: przyjęcie zlecenia zabójstwa, uchylanie się od naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem czy wymuszenie rozbójnicze. Karalne także będzie przygotowanie do zabójstwa, nakłanianie innej osoby do spowodowania u niej ciężkiego uszczerbku na zdrowiu oraz doprowadzenie innej osoby do zawarcia małżeństwa lub związku. Wejście w życie niektórych z nich zaplanowane jest na później, jak w przypadku opisywanego przepadku pojazdów, bowiem dopiero w marcu 2024 roku.

Odpowiedzialność karne kierowców

W zakresie zmian obowiązujących od marca 2024 roku również część szczególna reguluje kwestię przepadku pojazdów. I tak bez względu na to czy pijany sprawca przestępstwa w zakresie bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym spowoduje wypadek czy też nie, w sytuacji w której zawartość alkoholu w organizmie sprawcy przestępstwa będzie wyższa niż 1,5 promila we krwi lub 0,75 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo prowadziła do takiego stężenia, przepadek pojazdu będzie orzekany.

Autor:

Oliwia Babiarz